Page 154 - Dược liệu

Đặc điểm thực vật và phân bố

Cây gỗ, thân đứng cao 5 - 12 m. Vỏ
màu xám có lỗ bì, cành non có gai. Lá mọc
đối, hình trứng đầu nhọn, mặt trên xanh
bóng, có 5 gân hình cung nổi rõ ở mặt dưới.
Cụm hoa hình ngù mọc ở đầu cành. Hoa
nhỏ hình ống màu vàng nhạt. Có 5 cánh hoa
hàn liền thành một ống dài 1 - 1,2 cm; nhị
5, dính ở phía trên ống tràng. Bầu hình
trứng, nhẵn. Quả thịt, hình cầu, đường kính
3 - 5 cm vỏ nhẵn bóng, khi chín có màu
vàng cam, chứa 1 - 5 hạt hình đĩa dẹt như
chiếc khuy áo, đường kính 2 - 2,5 cm, dày 4
- 5 mm, một mặt lồi, một mặt lõm, có lông
mượt, màu xám bạc.

Mùa hoa: tháng 3 - 4, mùa quả: tháng
5 - 8.
Cây mã tiền có nhiều ở Ấn Độ, Sri
Lanka, Malaysia, Thái Lan, Bắc Australia. Ở
Hình 4.11. Mã tiền
nước ta cho tới nay mới thấy mọc hoang ở Strychnos nux - vomica L

vùng rừng núi các tỉnh phía nam.
Ngoài cây mã tiền (Strychnos nux - vomica L.) ở nước ta còn có một số loài mã
tiền dây leo thân gỗ khác.

Bộ phận dùng

Hạt (Semen Strychni) đã phơi hoặc sấy khô

Thu hái: Người ta thường thu hái hạt mã tiền từ những quả chín gặp gió rụng
xuống làm hạt tung ra hoặc hạt do chim ăn quả bị bỏ lại hạt ngay dưới gốc cây. Hạt
nhặt về được rửa sạch phơi khô. Hoặc thu hái quả già, bổ ra lấy hạt, loại bỏ cơm quả,
hatk lép và non, phơi nắng hay sấy khô ở nhiệt độ 50 o - 60 o
Chế biến: Trong y học cổ truyền chỉ sử dụng hạt mã tiền đã chế biến (gọi là mã
tiền chế). Có nhiều cách chế biến, sau đây giới thiệu một vài phương pháp chế biến
thường dùng:

- Ngâm hạt mã tiền trong nước vo gạo khoảng 36 giờ cho tới khi mềm, lấy ra cạo
bỏ vỏ ngoài và mầm, thái mỏng, sấy khô, tẩm dầu vừng một đêm, sao vàng đậm (cho
hết dầu), cho vào lọ kín.
- Cho hạt mã tiền vào dầu vừng đun sôi cho tới khi hạt nổi lên thì vớt ngay (không
để chậm hạt bị đen). Thái nhỏ, sấy khô.

- Ngâm hạt mã tiền vào nước vo gạo 1 ngày đêm, vớt ra rửa sạch cho vào nồi nấu
với cam thảo trong 3 giờ (cứ 100 g hạt cho 400 ml nước và 20 g cam thảo). Lấy dần
ra bóc vỏ khi còn nóng và bỏ mầm, đun dầu vừng (300 g) cho sôi, bỏ nhân vào khi
thấy nổi lên thì vớt ra ngay, thái nhỏ 2 - 3 mm, sấy khô cho vào lọ kín.

Thành phần hoá học