Page 132 - Dược liệu

2. CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID

MỤC TIÊU

1. Trình bày được tên khoa học, đặc điểm thực vật, bộ phận dùng, thành phần
hoá học chính, phương pháp kiểm nghiệm, tác dụng và công dụng của cây
Thuốc phiện và 6 loại dược liệu có tác dụng an thần có trong bài.
2. Trình bày được 5 dược liệu chứa berberin theo nội dung: tên khoa học, đặc
điểm thực vật, bộ phận dùng, thành phần hoá học chính, kiểm nghiệm dược
liệu, tác dụng và công dụng.
3. Trình bày được 9 dược liệu chứa alcaloid khác có trong bài theo nội dung: tên
khoa học, đặc điểm thực vật, bộ phận dùng, thành phần hoá học chính, kiểm
nghiệm dược liệu, tác dụng và công dụng.

2.1 THUỐC PHIỆN

Dược liệu là nhựa lấy từ quả của cây Thuốc phiện (Papaver somniferum L.), họ
Thuốc phiện (Papaveraceae

Cây thuốc phiện còn có tên: A phiến, A phù dung, Cổ tử túc, Anh túc.

Đặc điểm thực vật và phân bố
Cây thuốc phiện là loài cây thảo, sống hàng
năm, cao 0,7 - 1,5 m, ít phân nhánh, thân mọc
thẳng. Lá mọc cách, lá ở phía dưới có cuống ngắn,
lá ở phía trên không cuống, mọc ôm vào thân cây,
mép có răng cưa. Lá hình trứng dài 6 - 50 cm, rộng
3,5 - 30 cm, đầu trên nhọn, ở phía dưới cuống tròn
hoặc hơi hình tim. Gân lá nổi rõ ở mặt dưới. Hoa to
đơn độc mọc ở đầu thân hoặc đầu cành, có cuống
dài 12 - 14 cm, đài hoa gồm 2 lá đài màu xanh sớm
rụng khi hoa nở, lá đài dài 1,5 - 2 cm. Tràng có 4
cánh, dài 5 - 7 cm màu trắng hay tím hoặc hồng.
Nhị nhiều, bao quanh một bầu có một ngăn gồm 15
-20 lá noãn dính liền nhau thành hình cầu.

Quả là một nang hình cầu hoặc hình trứng
dài 4 - 7 cm, đường kính 3 - 6 cm, ở đỉnh có núm, Hình 4.1. Thuốc phiện
quả có cuống phình ra ở chỗ nối. Quả chín có màu Papaver somniferum L.
vàng xám. Hạt nhỏ và nhiều (mỗi quả có 25.000
đến 30.000 hạt), hơi giống hình thận, dài 0,5 - 1
mm, trên mặt có vân hình mạng, màu xám hay vàng nhạt hoặc xám đen.

Toàn thân cây bấm chỗ nào cũng có nhựa mủ màu trắng, để lâu chuyển thành
nâu đen.
Thuốc phiện được trồng ở nhiều nước khí hậu ôn đới và nhiệt đới từ lâu, nhưng
vì là cây cho nhựa gây nghiện nên nhiều chính phủ đã cấm trồng thuốc phiện tự do; ở
nhiều nước, nhà nước quản lý trồng và sản xuất thuốc phiện. Các nước trồng nhiều