Page 131 - Dược liệu

hoặc FeCl 3).

- Với những alcaloid không thể tạo thành dung dịch có màu để định lượng trực
tiếp, người ta cho alcaloid tác dụng với thuốc thử tạo tủa có màu, sau đó tách riêng tủa
và hoà tan trong dung môi thích hợp sẽ được dung dịch có màu để định lượng. Ví dụ:
Có thể định lượng alcaloid vỏ canhkina bằng cách cho tác dụng với thuốc thử
Reinecke để tạo ra tủa màu, lấy riêng tủa Reineckat alcaloid hoà tan trong aceton tạo
ra dung dịch có màu để định lượng.

- Biến đổi alcaloid thành một dẫn chất có màu. Ví dụ biến đổi morphin thành
nitrosomorphin có màu đỏ đậm trong môi trường kiềm. Hoặc dùng phản ứng giáng
phân alcaloid thành những phần nhỏ, lấy riêng phần cần thiết rồi cho tác dụng với
thuốc thử tạo ra dung dịch có màu để định lượng. Ví dụ: physostigmin tác dụng với
kiềm tạo thành eserolin, carbonat kiềm và metylamin; có thể lấy riêng metylamin
bằng cách cất kéo hơi nước, sau cho tác dụng với thuốc thử ninhydrin tạo ra hợp chất
có màu. Định lượng phần metylamin, suy ra được lượng physostigmin.

1.8. Tác dụng và công dụng
Alcaloid nói chung là những chất có hoạt tính sinh học, có nhiều chất rất độc.
Tác dụng của alcaloid thường khác nhau và tác dụng của vị dược liệu không phải bao
giờ cũng giống như các alcaloid tinh khiết đã được phân lập, chúng sẽ được nêu
trong các chuyên luận dược liệu, ở đây chỉ xét một cách tổng quát.
- Alcaloid có tác dụng trên hệ thần kinh trung ương gây ức chế như morphin, codein,
scopolamin, reserpin hoặc gây kích thích như strychnin, cafein, lobelin.

- Alcaloid có tác dụng lên hệ thần kinh giao cảm gây kích thích: ephedrin,
hordenin; làm liệt giao cảm: ergotamin, yohimbin hoặc kích thích phó giao cảm:
pilocarpin, eserin; có chất gây liệt phó giao cảm: hyocyamin, atropin; có chất phong
bế hạch giao cảm: nicotin, spartein, coniin.

- Alcaloid có chất gây tê tại chỗ: cocain; có chất có tác dụng cura: d -
tubocurarin; có chất làm giãn cơ trơn, chống co thắt: papaverin.
- Alcaloid làm tăng huyết áp (ephedrin, hydrastin), làm hạ huyết áp
(yohimbin, alcaloid của Ba gạc và Veratrum) một số ít alcaloid có thể tác dụng trên
tim như ajmalin, quinidin và α - fagarin được dùng làm thuốc chữa loạn nhịp tim.
- Alcaloid diệt ký sinh trùng: quinin độc đối với ký sinh trùng sốt rét; emetin và
conessin độc đối với amip dùng để chữa lỵ; isopelletierin, arecolin dùng để trị sán.

Trên thế giới hiện nay dùng nhiếu thuốc tổng hợp nhưng vẫn không bỏ được các
alcaloid lấy từ cây cỏ, vì có chất chưa tổng hợp được, và cũng có nhiều thuốc sản xuất
tổng hợp không rẻ hơn chiết xuất hoặc tác dụng của chất tổng hợp chưa bằng tác dụng
của các chất lấy từ cây. Do đó có nhiều chất người ta vẫn dùng phương pháp chiết xuất
từ cây. Ví dụ như ajmalin, morphin, strychnin, ergotamin, reserpin, quinin, quinidin,
spartein, scopolamin ... hoặc vừa sử dụng thuốc có nguồn gốc thiên nhiên vừa tổng
hợp hoặc bán tổng hợp, ví dụ như ajmalicin, theobromin, cafein, ephedrin, atropin,
vincamin, narcein...