Page 129 - Dược liệu

tạo alcaloid có thể dùng những thuốc phun hiện màu riêng. Đối với các alcaloid của
ba gạc có thể phát hiện bằng hỗn hợp acid percloric và FeCl 3: alcaloid vỏ canhkina
có thể phát hiện bằng acid formic (vết có huỳnh quang xanh đậm dưới ánh sáng tử
ngoại), các alcaloid là dẫn chất phenylalkylamin được hiện màu bằng thuốc thử
ninhydrin, alcaloid có nhân indol có thể phun hiện màu bằng hỗn hợp thuốc thử
aldehyd cinnamic và HCl. Thuốc thử Van - Urk dùng phun hiện màu alcaloid của
cựa khoả mạch. Các alcaloid có nhân purin có thể phun hiện màu bằng dung dịch iod
và H 2SO 4.

1.7. Định lượng alcaloid

Người ta có thể định lượng toàn bộ alcaloid hay chỉ một hoặc vài alcaloid là hoạt
chất trong một dược liệu. Có nhiều phương pháp định lượng như phương pháp cân,
phương pháp đo acid, phương pháp so màu, phương pháp đo bằng quang phổ tử ngoại,
phương pháp cực phổ, phương pháp HPLC, phương pháp sinh vật...

Nói chung các phương pháp đều gồm hai giai đoạn chính:
- Chiết xuất lấy riêng alcaloid ra khỏi dược liệu: Có thể tiến hành theo nhiều
cách khác nhau nhưng việc chiết xuất phải có tính chất định lượng và phải bảo
đảm ở từng giai đoạn là hoàn toàn xong.
- Định lượng: Tuỳ theo tính chất của alcaloid mà lựa chọn phương pháp cho
thích hợp.

Sau đây giới thiệu một vài phương pháp hay dùng.

1.7.1. Phương pháp cân
Để định lượng alcaloid bằng phương pháp cân, cần phải chiết được alcaloid tinh
khiết nghĩa là đã loại được hoàn toàn những tạp chất kèm theo. Do đó phương pháp
này tương đối lâu và người ta chỉ sử dụng khi không sử dụng được những phương
pháp định lượng khác.

Phạm vi sử dụng của nó là những alcaloid có tính base rất yếu, vì những alcaloid
này không chuẩn độ được bằng phương pháp acid - base, do hằng số điện ly quá bé sẽ
không có bước nhảy trên đường cong chuẩn độ nên không quan sát được sự chuyển
màu rõ rệt của chỉ thị. Ví dụ như colchicin trong hạt tỏi độc, alcaloid có nhân purin
như cafein trong lá chè, hạt cà phê... Ngoài ra, phương pháp cân còn được dùng trong
trường hợp định lượng những alcaloid chưa xác định rõ cấu trúc hoá học hoặc hỗn hợp
nhiều alcaloid có phân tử lượng rất khác nhau.

Khi định lượng, người ta phải chiết được alcaloid tinh khiết bằng một dung môi
thích hợp, đem bốc hơi dung môi, sấy cắn tới khối lượng không đổi rồi đem cân.

1.7.2. Phương pháp trung hoà
Mặc dù alcaloid chiết xuất ra đã được tinh chế nhưng định lượng bằng phương
pháp cân thường có sai số thừa vì các tạp chất còn bị lôi cuốn theo lẫn với cắn
alcaloid.
Do đó định lượng alcaloid bằng phương pháp trung hoà được dùng nhiều hơn,
nhất là những alcaloid ở họ Cà.
Muốn định lượng bằng phương pháp này thì alcaloid phải chiết ra ở dạng base.
Dung dịch alcaloid base phải trong vì có vẩn đục hay lẫn phần nhỏ nhũ dịch sẽ gây ra
hiện tượng hấp phụ các chất kiềm làm cho kết quả định lượng sai số thừa. Ngoài ra,