Page 126 - Dược liệu

- Những alcaloid là dẫn xuất của nhân pyrrolizidin
Ví dụ: Indicin, indicin - N - oxyd trong cây N

Heliotropium indicum L.

Pyrrolizidin
1.4.3. Alcaloid có nhân sterol

Các alcaloid - steroid có một khung cyclopentanoperhydrophenantren và có 1
hoặc 2 nitơ trong mạch nhánh đã đóng vòng ở vị trí C - 17 hoặc ở vị trí C - 3. Chúng
là dẫn chất của dãy cholestan (khung có 27C) hoặc là dẫn chất của dãy pregnan
(khung có 21, hiếm có 22 hoặc 23C).

Hiện nay có trên 100 alcaloid - steroid có cấu trúc khác nhau, chúng thường tập
trung ở họ Cà (Solanaceae), họ Hành (Liliaceae), họ Trúc đào (Apocynaceae) và họ
Hoàng dương (Buxaceae)...
Ví dụ: solasodin, solanidin, conessin, funtumin...

CH 3
CH 3
H 3 C CH 3 H 3 C
O N
17 N
H 3 C H H 3 C 17 CH 3

3 5 5
6 3
HO 6
HO
Solasodin Solanidin

1.4.4. Alcaloid có cấu trúc terpen
Tới nay người ta mới thấy rất ít alcaloid có cấu tạo monoterpen (ví dụ
skythanthin ở Skythanthus acutus) và sesquiterpen (ví dụ: desoxynupharidin ở
Nuphar japonicum); cấu tạo diterpen có nhiều hơn nhóm mono và sesquiterpen, đặc
biệt ở chi Aconitum và Delphinium (ví dụ: napellin, aconitin trong ô đầu, delphinin
trong Delphinium).
1.5 . Chiết xuất
Việc chiết xuất alcaloid dựa vào tính chất chung sau:

- Alcaloid nói chung là những base yếu, thường tồn tại trong cây dưới dạng
muối của acid hữu cơ hoặc vô cơ, đôi khi có dạng kết hợp với tanin nên phải tán nhỏ
dược liệu để dễ thấm với dịch chiết và giải phóng alcaloid khỏi muối của nó bằng
những kiềm trung bình hoặc kiềm mạnh.

- Hầu hết các alcaloid base không tan trong nước nhưng lại dễ tan trong dung
môi hữu cơ ít phân cực (hydrocarbon thơm, cloroform, ether). Trái lại, các muối
alcaloid thường tan trong nước, cồn và không tan trong các dung môi ít phân cực.
Mặt khác còn tuỳ theo tính chất của alcaloid như loại bay hơi hoặc không bay hơi mà
dùng phương pháp chiết xuất cho thích hợp.

- Đối với những alcaloid bay hơi được như coniin (trong cây Conium
maculatum), nicotin (trong cây thuốc lá), spartein (trong cây Cytisus scoparius)... có