Page 120 - Dược liệu

Chương 4

DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID
MỤC TIÊU

1. Trình bày được định nghĩa, danh pháp, tính chất, phân loại alcaloid
2. Trình bày được nguyên tắc chiết xuất, các phương pháp định tính, định
lượng alcaloid
3. Trình bày được tác dụng của alcaloid
4. Trình bày được 19 dược liệu chứa alcaloid theo nội dung: tên khoa học, đặc
điểm thực vật, bộ phận dùng, thành phần hoá học chính, kiểm nghiệm dược
liệu, tác dụng và công dụng.

1. ĐẠI CƯƠNG VỀ ALCALOID
MỤC TIÊU

1. Trình bày được định nghĩa, danh pháp, tính chất của alcaloid trong dược
liệu
2. Phân loại được các alcaloid trong dược liệu theo nhóm cấu trúc
3. Trình bày được nguyên tắc chiết xuất, các phương pháp định tính, định
lượng alcaloid
4. Trình bày được tác dụng của alcaloid

NỘI DUNG

1.1. Khái niệm về alcaloid
Nghiên cứu về các hợp chất tự nhiên trong cây, ban đầu các nhà khoa học tìm
thấy những hợp chất này thường là những acid hoặc những chất trung tính. Nhưng
đến năm 1806, một dược sĩ là Friedrich Wilhelm Sertuner phân lập được một chất từ
nhựa thuốc phiện có tính kiềm và gây ngủ mạnh đã đặt tên là morphin. Sau đó
P.J.Pelletier và J.B.Caventou lại chiết được hai chất có tính kiềm từ hạt một loài
Strychnos đặt tên là strychnin và brucin. Đến năm 1819, một dược sĩ là Wilhelm
Meissner đề nghị xếp các chất có tính kiềm lấy từ thực vật ra thành một nhóm riêng
và ông đề nghị gọi tên là alcaloid, do đó người ta ghi nhận Meissner là người đầu
tiên đưa ra khái niệm về alcaloid và có định nghĩa: Alcaloid là những hợp chất hữu
cơ, có chứa nitơ, có phản ứng kiềm và lấy từ thực vật ra.

Sau này người ta đã tìm thấy alcaloid không những có trong thực vật mà còn có
trong động vật như: samandarin, samanin lấy từ tuyến da con Salamandra maculosa
và S. altra.Bufotenin, serotonin, bufotenidin, dehydrobufotenin là những chất độc lấy từ
các loài cóc Bufo, batrachotoxin trong tuyến da loài ếch độc Phyllobates aurotaenia.

Ngoài tính kiềm, alcaloid còn có những đặc tính khác như có hoạt tính sinh học
mạnh, có tác dụng với một số thuốc thử gọi là thuốc thử chung của alcaloid... Sau
này Pôlônôpski đã định nghĩa: "Alcaloid là những hợp chất hữu cơ có chứa nitơ, đa
số có nhân dị vòng, có phản ứng kiềm, thường gặp trong thực vật và đôi khi trong
động vật, thường có dược lực tính mạnh và cho những phản ứng hoá học với một số
thuốc thử gọi là thuốc thử chung của alcaloid".

Tuy nhiên cũng có một số chất được xếp vào alcaloid nhưng nitơ không ở dị