Page 52 - Dược lý - Dược

thụ thể hoặc enzym và quyết định kiểu tác dụng của thuốc. Các nhóm chức năng cũng có

hai loại: một loại cùng với nhân quyết định ái lực của thuốc với các trung tâm hoạt động

của thụ thể. Ví dụ các nhóm OCH3, Cl, CF3 (trong nhân phenothiazin). Loại nhóm chức

năng khác (NH2, SO3H, OH) ảnh hưởng đến tính phân cực và độ tan của thuốc nên ảnh

hưởng trực tiếp đến sự hấp thu và phân bố của thuốc trong cơ thể. Khi thay đổi nhóm chức

năng cũng có thể dẫn đến thay đổi ít nhiều tác dụng của thuốc. Ví dụ adrenalin ngoài tác
dụng cường giao cảm còn có tác dụng giãn cơ trơn phế quản, nhưng noradrenalin tác dụng

giãn cơ trơn phế quản rất kém do trong phân tử không còn nhóm CH3.

Thông thường những chất chủ vận có cấu trúc tương tự nhau, tương tác trên cùng

loại thụ thể nên gây ra những đáp ứng tương tự. Các chất đối kháng cạnh tranh tác dụng

trên cùng loại thụ thể với chất chủ vận nên cũng có cấu trúc tương tự chất chủ vận. Tuy
nhiên không phải trong mọi trường hợp chất đối kháng cạnh tranh đều có cấu trúc tương tự

chất chủ vận. Ví dụ clorpromazin là chất kháng cholinergic, huỷ giao cảm, kháng histamin

(H1) nhưng cấu trúc không giống acetylcholin, noradrenalin và histamin.

Các dạng đồng phân ảnh hưởng rất lớn đến tác dụng của thuốc, đặc biệt là đồng phân

quang học và đồng phân hình học. Giữa các đồng phân quang học có thể không những khác
nhau về cường độ tác dụng mà còn khác nhau cả về kiểu tác dụng. Ví dụ levorphanol là

thuốc giảm đau opioid tổng hợp và có tác dụng chống ho, trong khi đó dextrophanol chỉ có

tác dụng chống ho. Nói chung với những thuốc có nguồn gốc tự nhiên, đồng phân tả tuyền

thường có hoạt tính mạnh hơn đồng phân hữu tuyền. Ví dụ atropin tự nhiên là dạng 1-

hyoscyamin có hoạt tính mạnh hơn dạng d (+) khoảng 100 lần. Đồng phân hình học (đồng
phân cis và trans) có tính chất lý hoá và hoạt tính sinh học khác nhau. Ví dụ hoạt tính

estrogenic của dietylstylbestrol dạng cis chỉ bằng 7% của dạng trans.

3.5.1.3. Liều lượng và tác dụng của thuốc

Liều lượng thuốc là lượng thuốc được đưa vào cơ thể để phòng bệnh, chẩn đoán
hoặc điều trị. Tuỳ theo cường độ tác dụng của thuốc người ta có thể dùng liều ở hàng đơn

vị ghoặc mg/kg thể trọng. Đối với một số thuốc liều được tính theo đơn vị sinh học. Đơn

vị sinh học là một lượng thuốc được xác định qua một tác dụng sinh học so với chất chuẩn.

Đơn vị liều thường tính theo khối lượng hoặc đơn vị sinh học nhưng cách phân loại

liều có thể khác nhau tuỳ theo quan điểm sử dụng. Liều ngưỡng là liều thấp nhất gây ra đáp
45