Page 7 - Dược liệu

Nhìn chung, nên thu hái dược liệu lúc trời nắng ráo giúp cho việc phơi sấy và bảo
quản dược liệu. Các cây có tinh dầu nên thu hái vào buổi sớm trước lúc mặt trời mọc.

Sau đây là nguyên tắc chung định thời kỳ thu hoạch cho từng bộ phận
của cây:
3.1.1. Rễ và thân rễ

Nên thu hoạch vào cuối thời kỳ sinh dưỡng, thường là vào mùa thu đông. Tuy
nhiên có trường hợp đặc biệt như rễ Bồ công anh cần hái vào giữa mùa hè vì khi ấy
chứa nhiều hoạt chất. Có thể đào lúc ẩm ướt vì sau đó vẫn phải rửa sạch đất cát trước
khi phơi sấy hoặc chế biến.

Đối với cây sống nhiều năm, người ta thường thu hái cây đã trồng lâu năm để rễ,
củ có khối lượng lớn và hàm lượng hoạt chất cao. Nhưng cũng không nên để quá lâu
vì rễ hay củ sẽ hoá gỗ hoặc phải cân nhắc giữa việc tăng hàm lượng hoạt chất và tăng
khối lượng cây xanh.
Hàm lượng hoạt chất giữa các phần của củ có thể không giống nhau. Trong Đại
hoàng và Bạch chỉ hàm lượng hoạt chất tăng dần từ phần gần mặt đất xuống phần chóp
của củ.

3.1.2. Vỏ cây (vỏ thân, cành và vỏ rễ)
Thường thu hoạch vào mùa xuân là thời kỳ nhựa cây hoạt động mạnh hay cuối
mùa thu, đầu mùa đông khi cây phát triển chậm lại. Việc thu hái vỏ cây phải chú ý tới
việc bảo vệ cây. Thu hái vỏ rễ đồng nghĩa với làm chết cây. Vỏ cây quá già hoặc quá
non thường có chất lượng thấp hơn.
3.1.3. Lá và ngọn cây có hoa

Phải hái vào thời kỳ quang tổng hợp mạnh nhất, thường là lá bánh tẻ hoặc vào
thời kỳ cây bắt đầu ra hoa, không nên hái khi quả và hạt đã chín. Tuy nhiên với lá Trà,
người ta hái búp và lá non còn với lá Bạch đàn người ta thường hái những lá già. Với
những cây thảo, người ta có thể thu hái toàn cây cả rễ hay loại bỏ rễ.
3.1.4. Hoa

Phải hái lúc trời nắng ráo, khi còn là nụ hay trước hoặc đúng vào thời kỳ hoa nở.
Hái trước khi hoa nở như nụ Hòe, Đinh hương, Kim ngân. Hái khi hoa nở như Hồng
hoa, Cà độc dược.
3.1.5. Quả

Được thu hái vào những thời gian khác nhau, tuỳ theo dược liệu nhưng thường là
khi quả đã già hoặc chín. Quả thu hái ngay trước khi chín như mơ, hồ tiêu, chỉ xác hay
khi quả chín như quả dâu, nhãn. Các loại quả nang, quả hạch, quả dĩnh thường thu hái
khi đã già như Tiểu hồi, Sà sàng, Đại hồi. Một số loại quả có thể hái khi quả còn non
như Chỉ thực.

3.1.6. Hạt

Thường được thu hái khi quả đã già, bắt đầu khô như Sen, Ý dĩ.
Dù thu hái bộ phận nào của cây cũng nên giữ cho dược liệu được sạch sẽ, tránh
lẫn các cây lạ, đất cát, rác v.v... Nếu là củ nên giũ hoặc rửa sạch đất trước khi phơi sấy.
Các bộ phận to, cứng hay nhiều nước như củ, quả, thân v.v... thường được cắt nhỏ
trước khi phơi sấy.