Page 260 - Hóa dược

Chương 11. THUỐC LỢI TIỂU

MỤC TIÊU HỌC TẬP
1. Trình bày được cơ chế tác dụng và chỉ định dùng chủ yếu của các nhóm thuốc lợi tiểu.
2. Trình bày được mối liên quan giữa cấu trúc và tác dụng của các thuốc lợi tiểu nhóm
"các chất ức chế carbonic anhydrase" và "thuốc lợi tiểu thiazid".
3. Trình bày được được công thức cấu tạo, phân tích công thức cấu tạo để trình bày các
tính chất hoá học và mối liên quan giữa các tính chất đó đến việc định tính, định
lượng và pha chế của các thuốc lợi tiểu: Mannitol; acetazolamid; furosemid;
hydroclorothiazid; spironolacton; amilorid hydroclorid.

MỞ ĐẦU
Thuốc lợi tiểu là những thuốc có tác dụng làm tăng tốc độ tạo thành cũng như lượng
nước tiểu bài tiết bởi thận. Mỗi ngày thận lọc khoảng 180 lít máu, tuy nhiên lượng nước
tiểu ở người trung bình chỉ khoảng 1,5 lít/ngày. Sở dĩ như vậy là do phần lớn nước và
chất điện giải được tái hấp thu tại tiểu cầu thận và ống thận. Sự bài tiết nước tiểu của thận
phụ thuộc vào mức độ lọc của cầu thận, sự tái hấp thu cũng như bài tiết nước và các ion ở
cầu thận. Trong cơ thể, NaCl là yếu tố quyết định chủ yếu thể tích dịch ngoại bào. Các
+
thuốc lợi tiểu chủ yếu đẩy mạnh sự bài tiết của ion natri (Na ) qua nước tiểu, kèm theo là
-
một anion như clorid (Cl ) hoặc hydrogen carbonat (HCO3 ). Khi ion natri bị tăng bài tiết
-
sẽ kéo theo nước vào ống thận, kết quả là làm tăng lượng nước tiểu.
Ngoài ra, các thuốc lợi tiểu còn làm giảm sự tái hấp thu tại ống thận. Tái hấp thu tại
ống thận là quá trình vận chuyển tích cực các chất điện giải và các chất hòa tan khác từ
ống thận vào trong tế bào ống thận sau đó ra dịch kẽ, do đó làm tăng tốc độ lọc của cầu
thận. Tuy nhiên, các thuốc lợi tiểu không ảnh hưởng đến tác dụng của hormon chống lợi
tiểu trên ống lượn xa của ống thận.
Các thuốc lợi tiểu rất hiệu quả để điều trị phù tim (hiện tượng giữ nước quá mức của
các mạch máu ở các cơ quan), đặc biệt trong các trường hợp suy tim do tắc nghẽn. Ngoài
ra, các thuốc lợi tiểu còn được chỉ định trong nhiều trường hợp khác như tăng huyết áp,
hội chứng thận hư, phù phổi cấp, phù dinh dưỡng, phù thai nghén, xơ gan, tăng áp lực nội
sọ, v.v…
Về phân loại, có nhiều cách phân loại các thuốc lợi tiểu song cách phổ biến hay dùng
nhất là phân loại kết hợp theo cơ chế và vị trí tác dụng. Theo cách này các thuốc lợi tiểu
được chia thành các nhóm sau:
 Các chất ức chế carbonic anhydrase: Tác động lên ống lượn gần. Thuộc nhóm này
gồm các thuốc acetazolamid, methazolamid, dichlorphenamid, disulfamid,
ethoxzolamid.
 Các thiazid và các thuốc tương tự: Tác động lên đoạn đầu của ống lượn xa. Thuộc
nhóm này có rất nhiều thuốc, chủ yếu là các thiazid và hydrothiazid như
chlorthiazid, benzthiazid, hydrochlorothiazid, hydroflumethiazid,
bendroflumethiazid, trichlormethiazide, methyclothiazide, polythiazide,

252